GURE JATORRIZKO IZENA
“Hispania” i-span-ya fenizieratik dator (fenizieraz <איספני>), erromatarrek latinizatutako terminoa, zeinen erabilera Kristo haurreko bigarren milurtetik dago dokumentaturik inskripzio ugaritikoetan. (1)
Hispania hitzaren esanahia “metalak mailukatzen diren irla” da. “i”-a bai fenizieraz, bai hebreeraz, “irla” edo “kostaldea” esan nahiko luke; “Span” zeinen erroa spy litzake, “metalezko xaflez gaineztzea” esan nahiko luke.
“ya” bukaera berriz, lanbide bat dela argitzen duen bukaera da, ugaritikeraz dokumentaturik. (2)
Feniziarrak izan ziren gu izentzen lehenak, eta penintsulara beraien merkataritza zabaltzera iritsi ziren lehen zibilizazio ez-iberikoa izan ziren, Cadiz, Málaga edo Ibiza, bezalako hiriak eraiki zituztelarik, besteak beste
ERROMA
Espainiak Erromarekin lortu zuen bere lehen batasun polítiko, historiko eta kulturala, Inperioaren probintzi bezala.
Hispaniarengan Erromaren menderatzea sei mende baino gehiago iraun zituen; Kantauri aldean bi mende gutxiago izan ziren arren, Hispania guztia sakonki erromanizaturik; Erromako hizkuntza, kultura, legeak, ohiturak, erlijioa hain sakonki ezarri ziren, arrastoak gure egunetara iritsi direla. (3)
Lurralde konkretu bat aipatzeaz gain, hau da, penintsula eta aldameneko irlak (Balear Uharteak), Hispania terminoa bere biztanleei aipu egiten die, baita ere biztanle horien ohituren multzoari, gutxi gora-bera antzekoak zirenak. Biztanle horiek hispani izenarekin ziren ezagunak. (4)
Luis Suarez Fernandez-ek azaltzen digun bezala, hispani-ak “ondo zehaztutako elkartea zeuden kontsideraturik mediterraneoko gizarte-multzo ugarien artean”. (5)
ERROMAREN ERORIALDIA, ESPAINIA ERRESUMA INDEPENDIENTEA
Erromaren erorialdiarekin, Espainia estatu independentea izatera pasatzen da, erresuma bat, espainiar erresuma bisigodoa.
475. urtean, Euricok erromatar inbestidura antzeko bat jaso zuen Hispaniaren osotasunerako, azkenaurren enperadorearen eskuetatik, Espainiako lehen errege bilakatuz. (6) Espainia, ondorioz, modu independente batean lortzen du bere batasun historikoaren lehen formula (erromatar batasunaren ondoren), hiltzorian zegoen Erromatar Inperio baten eskuetatik.
Bisigotuak, frankoak, germaniarrak, angloak, sajoiak burgundiarrak eta lonbardoak ez bezala, ez zuten beraien lurraldearen izen latindarra beraien berezko izen baten gatik aldatu, erresuma Hispania izendatuz. Denboraldi bisigodoaren bukaeraldean, Hispania terminoa batzuetan laburtua izaten da, Spania bihurtu arte, eta bertako erregeak batzuetan “reges Spaniae” izendatzen ziren. (7)
Godoak hispaniarren hizkuntza, kultura, ohiturak, eta erlijioa bereganatzen dituzte, eta Hispania erromatarraren hondarpean, Hispania godoa eraikitzen dute.
ESPAINIA BISIGOTUA
Erresuma bisigotua zenbait aro igaro zituen, zeinen bitartean batasun kulturala, erlijiosoa, territoriala eta juridiko-politikoa lortu zituen, erresuma bisigotua nazio bihurtuko zutena.
Batasun kulturala: herri barbaro erromanizatuenak izan arren, bisigotuak guztiz erromanizaturiko gizartea aurkitu zuten Hispanian (gehiengoa behintzat), hispaniarren kultura eta tradizioak barneratzera bultzatu zituena, hizkuntza latina barne.
San Isidoro Sevillakoa dugu erresuma bisigodoko erakusle kultural gorena, garaiko mendebaldeko poligrafo handienetarikoa, eta inoizko jakintsu espainiar handiena. San Isidoro, erresuma bisigodoa aipatzen zuenean, “Espainiako herri guztien aberria” esaten zion. (8 )
Jacques Fontaine historialariarentzat, hori “ideologi Hispano-Gotikoaren hasiera” izan zen, “nazionalismo-kultural” antzeko bat sortuz. (9)
San Isidororen Etimologias-etan aurki dezakegu nazionalismo-kultural hori, bere zahartzaroan idatziak, 627 eta 630 urteen artean, zeinen artean “De Laude Spaniae” aurki dezakegu, bere Espainiarengatiko sentimendu nazionalaren goreneko erakusgarri:
“Lur guztietatik, Mendebaldetik Indiaraino daudenenetatik, zu zara ederrena,oh Espainia sakratua, printze eta herrien beti-alai ama! Probintzi guztien erregina ondo bai izendatu ditzakezue...; zure ohorea eta munduaren apaingarri, lurreko zati leinargiena, non arraza godoko emankortasun loriatsua laketu eta loratzen den. Zu aberasten eskuzabal agertu zen Natura; zu, fruituetan ugaria, mahatsondoez betea, uztetan alaia..., denetan ugaria zara zu, atsegingarri munduko klimetan finkatua, ez eguzkiaren lamadek kiskalia, ez errukigabetasun izoztuak uzkurtua.
Alfeo zaldietan eta Clitumno abereetan garaitzen duzu zuk; ez dituzu Etruriako ibar-basoak eta larreak inbidiatzen, ez Arkadiako basoak ere...
Semeetan ere oparoa, printze nagusiak ematen dituzu, horiek dotoretzeko purpura eta harribitxiak ere. Arrazoiarekin gutiziatu zintuen Erromak, jendeen burua, eta Romuloren gotorleku garaileak esposatu zintuen arren, gerora, florentziar herri godoa, ludiko beste lurraldeetatik erromesaldi garailearen ondoren, zu maite zintuen, zu bahitu zintuen, eta zu gozatzen zaitu orain zoriontasun seguruarekin, errege-ospearen eta Inperioaren faustoen artean”
Mendez Pidalentzat, Espainiarekiko gorespen hau “hegatxabalaren auroral kantua da, Espainiak herri gotikoarekiko esandako ezkon-hitzei akonpainamendua egiten dietenak, eta nazio berri baten sorrera iragartzen duena”. (10)
Hau guztia, Gaztela, Aragoi, Katalunia, Balentzia, Portugal... existitu baino dezente mende lehenago idatzi zuen San Isidrok. Espainia, VII.mendean, hispaniarren, nazioa, aberria zen.
Batasun erlijiosoa: 589ko maiatzaren 8an, Toledoko Kontzilioan, Recaredok berretxi zuen bere katolizismorako bihurketa. Teodoro Gonzalez irakaslearentzat, bihurtze hau “Recaredoren erregetzaren funtsezko ekintza da, eta, niretzat, Espainiaren historiko inportanteena, bere inplikazio politiko eta erlijiotsuengatik. Berarekin nazionalitate espainiar berri baten oinarriak jartzen ziren, herri inbaditzailearen eta Espainia bisigotuko biztanle hispano-erromatarren arteko batasun politikoa eta erlijiotsua lortzean. Orduan eskuratzen dute Hispaniako biztanle guztiek herri bat, nazio bat osatzen dutenaren kontzientzia, desagerraraziz, gainera, arraza-nahasketa ekiditu dezaketen traba guztiak”.(11)
Bisigodoak, garaierako oso garaturik zegoen kultura erlijiotsu baten buru izan ziren, eta ideologi eta errege-identitate mota espezial bat sortzen hasi ziren. Honela, VII.mendeko momenturen batean, mendebaldeko beste lurralde batzuetan aurki zitekeen antolamendu politiko eta erlijiosoaren mailakoa zen Espainiako antolamendua. (12)
Batasun territoriala: bsisigotuak beraien lurraldetik beste herriak botatzen saiatu ziren, Erromaren garaiko batasun territoriala berreskuratu nahian. 585. urtean bein-betiko gaiaritzen ditu suevoak Leovigildok, Espainiaren batasunaren berrezarle handia bilakatuz. Suintila erregeak burutu zuen batasuna, 624an bizantziarrak kanporatu zituenean.
Zehaztasunez mugaturiko lurraldea zen espainiar erresuma bisigotua, izatez, lehen estatu kristau eta europarra izan zen mugapen geografiko zehatza izaten. Bere garaiko beste inork ez zuen izan, ez doktrinala, ez territoriala.
Batasun juridiko-politikoa: batasun katolikoa, batasun territorialak indarturik, bere maila gorena 654an lortu zuen, Recesvintok ezarritako batasun juridikoarekin , “Liber Iudiciorum” edo “Fuero Juzgo” izenekoa (Fernando III Gaztelakoaren garaian jaso zuen izena, gaztelerara itzultzean)
Hamabi liburukik osatzen zuten kodea, Erresumako lege-atalak modu sistematiko batean antolatzen zituztenak. Ordutik aurrera, bai godoak, bai hispanoak, lege berdinak izango zituzten. Biztanleria batasuna burutzen ikusi zuten azkenik godoak eta hispanoak. (14)
Biztanleria batasun horren lehen harria Leovigildok ezarri zuen bere “Codez Revisus”-arekin, 573an, ezkontza mixtoak (godo eta hispanoen artekoak) debekatzen zituen lege gorrotoa deuseztatuz. Honek batasunari hasiera eman zion, “gothi” eta “romani” izenak desagerraraziz, eta”hispani”-gatik ordezkatuz. (15)
Toldedoko IV. kontzilioak, 633aren abenduan ospatua, biztanleriaren osotasuna aipatzen zuen, “gens et patria” (jendea eta aberria) bakar baten parte zirelakoan. (16)
Bere garaiko lege-kode zabalena izan zen Fuero Juzgo-a, erlatiboki konplexuena, eta hurrengo sei mendeetan modu ezberdinetan jarraitua estatu hispandar guztietan, salbuespenik gabe. (17)
Ikusi bezala, Espainia Errege-Erregina Katolikoekin hasten denaren mitoa guztiz baztertua dago.
Mosén Diego de Valera, garaiko kronikari bat, Fernando Katolikoari honako hau esanez zuzendu zitzaion:
“iragarria da duela menda askotatik egunera ez zerala soilik Gaztela eta Aragoiko erresuma hauen jaun, eskubide guztien bidez zureak direnak, Espainia guztien monarkia izango duzula ere, eta zure arbaso godoen tronu inperiala berrezarriko duzula”. (18)
Gaztela eta Aragoiren bateratzearekin sortutako estatua, bisigotuen estatu zaharra berrezartzeko saiakera bukatu gabearen adibide da idatzi hau (Nafarroa, Granada eta Portugal falta baitziren).
ESPAINIAREN GALERA
711ko uztailaren 19an, Guadaletearen ertzetan, Táriqen tropa arabiarrak eta berebereak Rodrigo erregearen armada bisigotua garaitzen dute, bigarren hau Vitiza anaien eta horien lagunen traizioa sufritu baitzuen.
Écijan beste bataila bat eman zen, baina nola Guadaleteko traizioa ez zen errepikatu, inbaditzaileek galera gehiago izan zituzten, bataila irabazi arren.
Táriq bat-batean iritsi zen erreinuaren hiriburura, Toledo, non Vitiza anaien alderdiko errege bat jarri ordez, hiria konkistatu zuen, judutarren laguntzarekin, eta Espainiako Erresuma bereganatu zuen Damaskoko Kalifaren izenean. San Martin eguna zen, 711ko azaroaren 11, Espainiaren galeraren eguna. (19)
754. urteko Crónica Mozárabe-an irakur dezakegu nola “Rodrigok miserableki galdu zuen, bere botereaz gain, bere aberria.” (20)
ERREKONKISTA
Errekonkistaren bidez, “Espainia galdua” berreskuratu nahi da (21), erresuma bisigotu espainola, eta horregatik lehen errege hispanoak noble bisigotuak ziren, jatorri horretan oinarritzen baitzuten beraien legitimitatea. (22)
Mozarabiarrak ere (lurralde musulmaneko kristauak) etsipenez oroitzen zuten 711an “galdutako Espainia” hori, Crónica Mozárabe-an ikus dezakegun bezala.
Errekonkista osoaren zehar Espainiaren bateratzea gogoan izan zen, eta erresuma kristau guztiek helburu hori bera zuten, garaiko testuak aditzera ematen duten bezala. (22)
Frankoek ere beraien lurretatik desberdintzen zituzten Espainian zituzten jabetzak, eta lege propio eta desberdinak zituzten Espainiako zati kristauarentzat. Batasun juridiko eta politiko ezberdina kontsideratzen zuten Espainia. Gauzak honela, Karlomagnok eta bere ondorengoek erregimen espezial bat, abantailekin, “hispaniarren erregimena” izenarekin ezaguna. (23)
Arabiarrei frankoengatik konkistaturiko lurraldea Marka Hispanikoa izena jaso zuen, ondoren Katalunia izatera pasatuko zena.
ESPAINIAREN KONTZEPTUA
Hispania terminoaren aldaera guztiek, bai latinak (Spaniae, Spania...) bai mintzaira erromantzeak (España, Espanya, Espanha...), esanahi berdina dute, eta gure penintsula guztiari egiten diote erreferentzia (bere ondoko lurrak ere, Balear Uharteak).
Espainia terminoaren kontzeptua hutsaltzen hasten da Gaztela eta Aragoiko koroen bateratzearekin,.
Bi koroen batzearekin, atzerritik askok Errege-Erregina Katolikoak Espainiako Errege bezala izendatzen dituzte, ukatzen duten titulua, Nafarroa eta Portugaleko erregeak ez izanagatik.
"...Isabel eta Fernandok (Errege-Erregina Katolikoak), nortzuk Espainiako Errege-Erregina-ren tituluari, Erregetza Kontseiluak proposaturiko titulua, penintsularen gehiengoa bateratu ondoren, uko egiten diote, Nafarroa eta Portugal gabe osagabe baitzegoen". (25)
Baina askok Espainiako Errege-Erregina deitzen dituzte, Portugalgo erregeek kexatu arren, (26) eta honela deituko dituzte beraien ondorengoak.
Dinastia-aldaketak (Austriar dinastia kanpotarra) eta Inperiorantz zuzendutako interes politikoak egoera aldatzen bukatuko dute.
XVIII. menderarte, portugaldarrek beraien burua espainioaren izenareki izendatzen dute. Honela deitzen ditu ere Luis de Camões, mintzera portugaldarreko potetarik garrantzitsuenak, honela definitzen dituela:
"Uma gente fortíssima de Espanha". (27)
Informazio gehiagorako: http://portugalhispanico.blogspot.com
Gaztela eta Aragoiren batasunarekin (eta beranduago Nafarroa) identifikatzeak Espainia eragingo du portugaldarrek, beste estatu penintsularretik ezberdintzeko, beraien burua espainoltzat izateari uztea, eta horrekin beraien nortasunaren zati bat galtzea, Espainia terminoak bere esanahiaren parte bat galtzeaz gain, agian betirako (edo agian ez).
NOTAK:
(1) Mª Cruz Fernández Castro: “La península ibérica en época prerromana”, “Los inmigrantes fenicios” kapituluan, 40. orrialdea.
(2) Jesús Luis Cunchillos: “Nueva etimología de la palabra Hispania”, Fenitziar eta Puniar Ikerketen IV. Batzar Internazionalaren Aktak I. Liburukia, Kadiz 2000, 217-225 orrialdeak.
(3) Marcelo Capdeferro: “Otra historia de Cataluña”, 20. orrialdea.
(4) Julio Valdeón Baruque: “La Reconquista”, 24. orrialdea.
(5) Luis Suárez Fernández: “Hispania: los fundamentos de la Nación española”, Historiaren Errege Akademian, Espainia Nazio bezala, 21. orrialdea.
(6) Ricardo de la Cierva: “Historia total de España”, 125. eta 126. orrialdeak.
(7) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, 81. orrialdea
(8 ) Jacques Fontaine: “Isidoro de Sevilla”, 284. orrialdea
(9) Jacques Fontaine: “Culture et spiritualité en Espagne du IV au VII siècle”, 38. orrialdea
(10) Ramón Menéndez Pidal: “España y su historia”, I. Liburukia, 213. orrialdea.
(11) Ricardo García Villoslada, Manuel Sotomayor, Teodoro González García, Pablo López de Osaba: “Historia de la Iglesia en España: La Iglesia en la España romana y visigoda siglos I-VIII”.
(12) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, 82. orrialdea.
(13) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, 81. orrialdea.
(14) Juan Antonio Cebrián: “La aventura de los godos”, . 187. orrialdea.
(15) Vicente Ángel Álvarez Palenzuela (Coord.): “Historia de España de la Edad Media”, 49. orrialdea
(16) Gonzalo Martínez Díez y Félix Rodríguez Barbero: “La Colección Canónica Hispana”, V. Liburukia, 248-253. orrialdeak.
(17) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, . 79. orrialdea.
(18) Julio Valdeón Baruque: “La Reconquista”, 174. orrialdea.
(19) Ricardo de la Cierva: “Historia total de España”, 150. eta 151. orrialdeak.
(20) John V. Tolan: “Sarracenos”, 111. orrialdea.
(21) Jesús Laínz: “Adiós, España”, 82. orrialdea : Penintsular guztiek, alde batetik bestera, penatu ziren Guadaleten galduriko Espainiagatik, 754ko Crónica Mozárabe-ak ere penatu zuelarik. Rodrigo Jimenéz de Rada naparrak idatzi zuen: “Aiene nahigabea! (...) erresuma hau, hain noble, hain gorena, bere buruaren aurka ezpata propioa astintzen zuena (...) eraso bakar baten sarreran erroiztu zen. Eta Espainiako hiri guztiak konkistatuak izan ziren”.
(22) Luis Íñigo Fernández: “España: historia de una nación inacabada”, 134. orrialdea: “Erdi Aroko oinarrizko historiografiaren lehen testuak ere, IX. mendearen bukaerakoak direnak, “Crónica Albeldense”-a eta “Crónica de Alfonso III”-a, jada legezkotzat jotzen zituzten lehen erregeak, godoenganditiko jarraitasun-dinastikoan oinarriturik; Rodrigoren Guadaleteko porrota “Espainiaren Galera” bezala deskribatzen dute eta beraien programa politikoa argi azaltzen dute: “Hispaniae salus”-a, Espainiaren salbatzea”.
(23) Ferran Soldevila: “Història de Catalunya”, 37. orrialdea.
(24) Julio Valdeón Baruque: “La Reconquista”, 177. orrialdea: “Pedro Mártir de Anglería humanista italiarrak, lur hispanoetan lokatzen bukatuko zuena, esandakoa oso esanguratsua da: Espainiako errege-erregina deitzen ditugu Fernando eta Isabel, Espainiaren gorpuaren jabetza baitute, eta ez zaigu axola, horrela deitu ez ditzagun, gorpu horri bi hatz txiki falta izatea, Nafarroa eta Portugal diren bezala”.
(25) Fernando García de Cortázar y José Manuel González Vesga: "Breve Historia de España", 29. orrialdea.
(26) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, 166. orrialdea: “Fernando (Katolikoa) adibidez, Espainiako Koroaz mintzatu zen ekialde publiko batean 1514ean. Egoera arraro horietan, Portugaleko Koroak segituan bere kexak azaltzen zituen, Espainia terminoa penintsula guztiari erreferentzia egiten zioleraren ideia oso zabaldua baitzegoen, eta XVIII. Menderarte mantenduko zen.” (...) “Nik dakidan arte, Portugalako Koroak Madrilgo agintariei erreferentzia egiteko Espainiako Koroa edo Espainiako Monarkia erabiltzeaz kexatu zen azkeneko aldia, Utrecht-eko Bakean izan zen, 1714an.
(27) Luís de Camões: “Os Lusíada”, (1572) I. Kantua, XXXI. Estrofa.
“Hispania” i-span-ya fenizieratik dator (fenizieraz <איספני>), erromatarrek latinizatutako terminoa, zeinen erabilera Kristo haurreko bigarren milurtetik dago dokumentaturik inskripzio ugaritikoetan. (1)
Hispania hitzaren esanahia “metalak mailukatzen diren irla” da. “i”-a bai fenizieraz, bai hebreeraz, “irla” edo “kostaldea” esan nahiko luke; “Span” zeinen erroa spy litzake, “metalezko xaflez gaineztzea” esan nahiko luke.
“ya” bukaera berriz, lanbide bat dela argitzen duen bukaera da, ugaritikeraz dokumentaturik. (2)
Feniziarrak izan ziren gu izentzen lehenak, eta penintsulara beraien merkataritza zabaltzera iritsi ziren lehen zibilizazio ez-iberikoa izan ziren, Cadiz, Málaga edo Ibiza, bezalako hiriak eraiki zituztelarik, besteak beste
ERROMA
Espainiak Erromarekin lortu zuen bere lehen batasun polítiko, historiko eta kulturala, Inperioaren probintzi bezala.
Hispaniarengan Erromaren menderatzea sei mende baino gehiago iraun zituen; Kantauri aldean bi mende gutxiago izan ziren arren, Hispania guztia sakonki erromanizaturik; Erromako hizkuntza, kultura, legeak, ohiturak, erlijioa hain sakonki ezarri ziren, arrastoak gure egunetara iritsi direla. (3)
Lurralde konkretu bat aipatzeaz gain, hau da, penintsula eta aldameneko irlak (Balear Uharteak), Hispania terminoa bere biztanleei aipu egiten die, baita ere biztanle horien ohituren multzoari, gutxi gora-bera antzekoak zirenak. Biztanle horiek hispani izenarekin ziren ezagunak. (4)
Luis Suarez Fernandez-ek azaltzen digun bezala, hispani-ak “ondo zehaztutako elkartea zeuden kontsideraturik mediterraneoko gizarte-multzo ugarien artean”. (5)
ERROMAREN ERORIALDIA, ESPAINIA ERRESUMA INDEPENDIENTEA
Erromaren erorialdiarekin, Espainia estatu independentea izatera pasatzen da, erresuma bat, espainiar erresuma bisigodoa.
475. urtean, Euricok erromatar inbestidura antzeko bat jaso zuen Hispaniaren osotasunerako, azkenaurren enperadorearen eskuetatik, Espainiako lehen errege bilakatuz. (6) Espainia, ondorioz, modu independente batean lortzen du bere batasun historikoaren lehen formula (erromatar batasunaren ondoren), hiltzorian zegoen Erromatar Inperio baten eskuetatik.
Bisigotuak, frankoak, germaniarrak, angloak, sajoiak burgundiarrak eta lonbardoak ez bezala, ez zuten beraien lurraldearen izen latindarra beraien berezko izen baten gatik aldatu, erresuma Hispania izendatuz. Denboraldi bisigodoaren bukaeraldean, Hispania terminoa batzuetan laburtua izaten da, Spania bihurtu arte, eta bertako erregeak batzuetan “reges Spaniae” izendatzen ziren. (7)
Godoak hispaniarren hizkuntza, kultura, ohiturak, eta erlijioa bereganatzen dituzte, eta Hispania erromatarraren hondarpean, Hispania godoa eraikitzen dute.
ESPAINIA BISIGOTUA
Erresuma bisigotua zenbait aro igaro zituen, zeinen bitartean batasun kulturala, erlijiosoa, territoriala eta juridiko-politikoa lortu zituen, erresuma bisigotua nazio bihurtuko zutena.
Batasun kulturala: herri barbaro erromanizatuenak izan arren, bisigotuak guztiz erromanizaturiko gizartea aurkitu zuten Hispanian (gehiengoa behintzat), hispaniarren kultura eta tradizioak barneratzera bultzatu zituena, hizkuntza latina barne.
San Isidoro Sevillakoa dugu erresuma bisigodoko erakusle kultural gorena, garaiko mendebaldeko poligrafo handienetarikoa, eta inoizko jakintsu espainiar handiena. San Isidoro, erresuma bisigodoa aipatzen zuenean, “Espainiako herri guztien aberria” esaten zion. (8 )
Jacques Fontaine historialariarentzat, hori “ideologi Hispano-Gotikoaren hasiera” izan zen, “nazionalismo-kultural” antzeko bat sortuz. (9)
San Isidororen Etimologias-etan aurki dezakegu nazionalismo-kultural hori, bere zahartzaroan idatziak, 627 eta 630 urteen artean, zeinen artean “De Laude Spaniae” aurki dezakegu, bere Espainiarengatiko sentimendu nazionalaren goreneko erakusgarri:
“Lur guztietatik, Mendebaldetik Indiaraino daudenenetatik, zu zara ederrena,oh Espainia sakratua, printze eta herrien beti-alai ama! Probintzi guztien erregina ondo bai izendatu ditzakezue...; zure ohorea eta munduaren apaingarri, lurreko zati leinargiena, non arraza godoko emankortasun loriatsua laketu eta loratzen den. Zu aberasten eskuzabal agertu zen Natura; zu, fruituetan ugaria, mahatsondoez betea, uztetan alaia..., denetan ugaria zara zu, atsegingarri munduko klimetan finkatua, ez eguzkiaren lamadek kiskalia, ez errukigabetasun izoztuak uzkurtua.
Alfeo zaldietan eta Clitumno abereetan garaitzen duzu zuk; ez dituzu Etruriako ibar-basoak eta larreak inbidiatzen, ez Arkadiako basoak ere...
Semeetan ere oparoa, printze nagusiak ematen dituzu, horiek dotoretzeko purpura eta harribitxiak ere. Arrazoiarekin gutiziatu zintuen Erromak, jendeen burua, eta Romuloren gotorleku garaileak esposatu zintuen arren, gerora, florentziar herri godoa, ludiko beste lurraldeetatik erromesaldi garailearen ondoren, zu maite zintuen, zu bahitu zintuen, eta zu gozatzen zaitu orain zoriontasun seguruarekin, errege-ospearen eta Inperioaren faustoen artean”
Mendez Pidalentzat, Espainiarekiko gorespen hau “hegatxabalaren auroral kantua da, Espainiak herri gotikoarekiko esandako ezkon-hitzei akonpainamendua egiten dietenak, eta nazio berri baten sorrera iragartzen duena”. (10)
Hau guztia, Gaztela, Aragoi, Katalunia, Balentzia, Portugal... existitu baino dezente mende lehenago idatzi zuen San Isidrok. Espainia, VII.mendean, hispaniarren, nazioa, aberria zen.
Batasun erlijiosoa: 589ko maiatzaren 8an, Toledoko Kontzilioan, Recaredok berretxi zuen bere katolizismorako bihurketa. Teodoro Gonzalez irakaslearentzat, bihurtze hau “Recaredoren erregetzaren funtsezko ekintza da, eta, niretzat, Espainiaren historiko inportanteena, bere inplikazio politiko eta erlijiotsuengatik. Berarekin nazionalitate espainiar berri baten oinarriak jartzen ziren, herri inbaditzailearen eta Espainia bisigotuko biztanle hispano-erromatarren arteko batasun politikoa eta erlijiotsua lortzean. Orduan eskuratzen dute Hispaniako biztanle guztiek herri bat, nazio bat osatzen dutenaren kontzientzia, desagerraraziz, gainera, arraza-nahasketa ekiditu dezaketen traba guztiak”.(11)
Bisigodoak, garaierako oso garaturik zegoen kultura erlijiotsu baten buru izan ziren, eta ideologi eta errege-identitate mota espezial bat sortzen hasi ziren. Honela, VII.mendeko momenturen batean, mendebaldeko beste lurralde batzuetan aurki zitekeen antolamendu politiko eta erlijiosoaren mailakoa zen Espainiako antolamendua. (12)
Batasun territoriala: bsisigotuak beraien lurraldetik beste herriak botatzen saiatu ziren, Erromaren garaiko batasun territoriala berreskuratu nahian. 585. urtean bein-betiko gaiaritzen ditu suevoak Leovigildok, Espainiaren batasunaren berrezarle handia bilakatuz. Suintila erregeak burutu zuen batasuna, 624an bizantziarrak kanporatu zituenean.
Zehaztasunez mugaturiko lurraldea zen espainiar erresuma bisigotua, izatez, lehen estatu kristau eta europarra izan zen mugapen geografiko zehatza izaten. Bere garaiko beste inork ez zuen izan, ez doktrinala, ez territoriala.
Batasun juridiko-politikoa: batasun katolikoa, batasun territorialak indarturik, bere maila gorena 654an lortu zuen, Recesvintok ezarritako batasun juridikoarekin , “Liber Iudiciorum” edo “Fuero Juzgo” izenekoa (Fernando III Gaztelakoaren garaian jaso zuen izena, gaztelerara itzultzean)
Hamabi liburukik osatzen zuten kodea, Erresumako lege-atalak modu sistematiko batean antolatzen zituztenak. Ordutik aurrera, bai godoak, bai hispanoak, lege berdinak izango zituzten. Biztanleria batasuna burutzen ikusi zuten azkenik godoak eta hispanoak. (14)
Biztanleria batasun horren lehen harria Leovigildok ezarri zuen bere “Codez Revisus”-arekin, 573an, ezkontza mixtoak (godo eta hispanoen artekoak) debekatzen zituen lege gorrotoa deuseztatuz. Honek batasunari hasiera eman zion, “gothi” eta “romani” izenak desagerraraziz, eta”hispani”-gatik ordezkatuz. (15)
Toldedoko IV. kontzilioak, 633aren abenduan ospatua, biztanleriaren osotasuna aipatzen zuen, “gens et patria” (jendea eta aberria) bakar baten parte zirelakoan. (16)
Bere garaiko lege-kode zabalena izan zen Fuero Juzgo-a, erlatiboki konplexuena, eta hurrengo sei mendeetan modu ezberdinetan jarraitua estatu hispandar guztietan, salbuespenik gabe. (17)
Ikusi bezala, Espainia Errege-Erregina Katolikoekin hasten denaren mitoa guztiz baztertua dago.
Mosén Diego de Valera, garaiko kronikari bat, Fernando Katolikoari honako hau esanez zuzendu zitzaion:
“iragarria da duela menda askotatik egunera ez zerala soilik Gaztela eta Aragoiko erresuma hauen jaun, eskubide guztien bidez zureak direnak, Espainia guztien monarkia izango duzula ere, eta zure arbaso godoen tronu inperiala berrezarriko duzula”. (18)
Gaztela eta Aragoiren bateratzearekin sortutako estatua, bisigotuen estatu zaharra berrezartzeko saiakera bukatu gabearen adibide da idatzi hau (Nafarroa, Granada eta Portugal falta baitziren).
ESPAINIAREN GALERA
711ko uztailaren 19an, Guadaletearen ertzetan, Táriqen tropa arabiarrak eta berebereak Rodrigo erregearen armada bisigotua garaitzen dute, bigarren hau Vitiza anaien eta horien lagunen traizioa sufritu baitzuen.
Écijan beste bataila bat eman zen, baina nola Guadaleteko traizioa ez zen errepikatu, inbaditzaileek galera gehiago izan zituzten, bataila irabazi arren.
Táriq bat-batean iritsi zen erreinuaren hiriburura, Toledo, non Vitiza anaien alderdiko errege bat jarri ordez, hiria konkistatu zuen, judutarren laguntzarekin, eta Espainiako Erresuma bereganatu zuen Damaskoko Kalifaren izenean. San Martin eguna zen, 711ko azaroaren 11, Espainiaren galeraren eguna. (19)
754. urteko Crónica Mozárabe-an irakur dezakegu nola “Rodrigok miserableki galdu zuen, bere botereaz gain, bere aberria.” (20)
ERREKONKISTA
Errekonkistaren bidez, “Espainia galdua” berreskuratu nahi da (21), erresuma bisigotu espainola, eta horregatik lehen errege hispanoak noble bisigotuak ziren, jatorri horretan oinarritzen baitzuten beraien legitimitatea. (22)
Mozarabiarrak ere (lurralde musulmaneko kristauak) etsipenez oroitzen zuten 711an “galdutako Espainia” hori, Crónica Mozárabe-an ikus dezakegun bezala.
Errekonkista osoaren zehar Espainiaren bateratzea gogoan izan zen, eta erresuma kristau guztiek helburu hori bera zuten, garaiko testuak aditzera ematen duten bezala. (22)
Frankoek ere beraien lurretatik desberdintzen zituzten Espainian zituzten jabetzak, eta lege propio eta desberdinak zituzten Espainiako zati kristauarentzat. Batasun juridiko eta politiko ezberdina kontsideratzen zuten Espainia. Gauzak honela, Karlomagnok eta bere ondorengoek erregimen espezial bat, abantailekin, “hispaniarren erregimena” izenarekin ezaguna. (23)
Arabiarrei frankoengatik konkistaturiko lurraldea Marka Hispanikoa izena jaso zuen, ondoren Katalunia izatera pasatuko zena.
ESPAINIAREN KONTZEPTUA
Hispania terminoaren aldaera guztiek, bai latinak (Spaniae, Spania...) bai mintzaira erromantzeak (España, Espanya, Espanha...), esanahi berdina dute, eta gure penintsula guztiari egiten diote erreferentzia (bere ondoko lurrak ere, Balear Uharteak).
Espainia terminoaren kontzeptua hutsaltzen hasten da Gaztela eta Aragoiko koroen bateratzearekin,.
Bi koroen batzearekin, atzerritik askok Errege-Erregina Katolikoak Espainiako Errege bezala izendatzen dituzte, ukatzen duten titulua, Nafarroa eta Portugaleko erregeak ez izanagatik.
"...Isabel eta Fernandok (Errege-Erregina Katolikoak), nortzuk Espainiako Errege-Erregina-ren tituluari, Erregetza Kontseiluak proposaturiko titulua, penintsularen gehiengoa bateratu ondoren, uko egiten diote, Nafarroa eta Portugal gabe osagabe baitzegoen". (25)
Baina askok Espainiako Errege-Erregina deitzen dituzte, Portugalgo erregeek kexatu arren, (26) eta honela deituko dituzte beraien ondorengoak.
Dinastia-aldaketak (Austriar dinastia kanpotarra) eta Inperiorantz zuzendutako interes politikoak egoera aldatzen bukatuko dute.
XVIII. menderarte, portugaldarrek beraien burua espainioaren izenareki izendatzen dute. Honela deitzen ditu ere Luis de Camões, mintzera portugaldarreko potetarik garrantzitsuenak, honela definitzen dituela:
"Uma gente fortíssima de Espanha". (27)
Informazio gehiagorako: http://portugalhispanico.blogspot.com
Gaztela eta Aragoiren batasunarekin (eta beranduago Nafarroa) identifikatzeak Espainia eragingo du portugaldarrek, beste estatu penintsularretik ezberdintzeko, beraien burua espainoltzat izateari uztea, eta horrekin beraien nortasunaren zati bat galtzea, Espainia terminoak bere esanahiaren parte bat galtzeaz gain, agian betirako (edo agian ez).
NOTAK:
(1) Mª Cruz Fernández Castro: “La península ibérica en época prerromana”, “Los inmigrantes fenicios” kapituluan, 40. orrialdea.
(2) Jesús Luis Cunchillos: “Nueva etimología de la palabra Hispania”, Fenitziar eta Puniar Ikerketen IV. Batzar Internazionalaren Aktak I. Liburukia, Kadiz 2000, 217-225 orrialdeak.
(3) Marcelo Capdeferro: “Otra historia de Cataluña”, 20. orrialdea.
(4) Julio Valdeón Baruque: “La Reconquista”, 24. orrialdea.
(5) Luis Suárez Fernández: “Hispania: los fundamentos de la Nación española”, Historiaren Errege Akademian, Espainia Nazio bezala, 21. orrialdea.
(6) Ricardo de la Cierva: “Historia total de España”, 125. eta 126. orrialdeak.
(7) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, 81. orrialdea
(8 ) Jacques Fontaine: “Isidoro de Sevilla”, 284. orrialdea
(9) Jacques Fontaine: “Culture et spiritualité en Espagne du IV au VII siècle”, 38. orrialdea
(10) Ramón Menéndez Pidal: “España y su historia”, I. Liburukia, 213. orrialdea.
(11) Ricardo García Villoslada, Manuel Sotomayor, Teodoro González García, Pablo López de Osaba: “Historia de la Iglesia en España: La Iglesia en la España romana y visigoda siglos I-VIII”.
(12) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, 82. orrialdea.
(13) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, 81. orrialdea.
(14) Juan Antonio Cebrián: “La aventura de los godos”, . 187. orrialdea.
(15) Vicente Ángel Álvarez Palenzuela (Coord.): “Historia de España de la Edad Media”, 49. orrialdea
(16) Gonzalo Martínez Díez y Félix Rodríguez Barbero: “La Colección Canónica Hispana”, V. Liburukia, 248-253. orrialdeak.
(17) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, . 79. orrialdea.
(18) Julio Valdeón Baruque: “La Reconquista”, 174. orrialdea.
(19) Ricardo de la Cierva: “Historia total de España”, 150. eta 151. orrialdeak.
(20) John V. Tolan: “Sarracenos”, 111. orrialdea.
(21) Jesús Laínz: “Adiós, España”, 82. orrialdea : Penintsular guztiek, alde batetik bestera, penatu ziren Guadaleten galduriko Espainiagatik, 754ko Crónica Mozárabe-ak ere penatu zuelarik. Rodrigo Jimenéz de Rada naparrak idatzi zuen: “Aiene nahigabea! (...) erresuma hau, hain noble, hain gorena, bere buruaren aurka ezpata propioa astintzen zuena (...) eraso bakar baten sarreran erroiztu zen. Eta Espainiako hiri guztiak konkistatuak izan ziren”.
(22) Luis Íñigo Fernández: “España: historia de una nación inacabada”, 134. orrialdea: “Erdi Aroko oinarrizko historiografiaren lehen testuak ere, IX. mendearen bukaerakoak direnak, “Crónica Albeldense”-a eta “Crónica de Alfonso III”-a, jada legezkotzat jotzen zituzten lehen erregeak, godoenganditiko jarraitasun-dinastikoan oinarriturik; Rodrigoren Guadaleteko porrota “Espainiaren Galera” bezala deskribatzen dute eta beraien programa politikoa argi azaltzen dute: “Hispaniae salus”-a, Espainiaren salbatzea”.
(23) Ferran Soldevila: “Història de Catalunya”, 37. orrialdea.
(24) Julio Valdeón Baruque: “La Reconquista”, 177. orrialdea: “Pedro Mártir de Anglería humanista italiarrak, lur hispanoetan lokatzen bukatuko zuena, esandakoa oso esanguratsua da: Espainiako errege-erregina deitzen ditugu Fernando eta Isabel, Espainiaren gorpuaren jabetza baitute, eta ez zaigu axola, horrela deitu ez ditzagun, gorpu horri bi hatz txiki falta izatea, Nafarroa eta Portugal diren bezala”.
(25) Fernando García de Cortázar y José Manuel González Vesga: "Breve Historia de España", 29. orrialdea.
(26) Stanley G. Payne: “España, una historia única”, 166. orrialdea: “Fernando (Katolikoa) adibidez, Espainiako Koroaz mintzatu zen ekialde publiko batean 1514ean. Egoera arraro horietan, Portugaleko Koroak segituan bere kexak azaltzen zituen, Espainia terminoa penintsula guztiari erreferentzia egiten zioleraren ideia oso zabaldua baitzegoen, eta XVIII. Menderarte mantenduko zen.” (...) “Nik dakidan arte, Portugalako Koroak Madrilgo agintariei erreferentzia egiteko Espainiako Koroa edo Espainiako Monarkia erabiltzeaz kexatu zen azkeneko aldia, Utrecht-eko Bakean izan zen, 1714an.
(27) Luís de Camões: “Os Lusíada”, (1572) I. Kantua, XXXI. Estrofa.
Javi Hispánico
Versión en español: http://www.navarraresiste.com/2011/06/que-es-espana.html
No hay comentarios:
Publicar un comentario